नेपालको पहिलो महिला प्रधानमन्त्री सुशीला कार्की काे हुन् ?

काठमाडौं । सुशीला कार्की नेपालको न्यायिक इतिहासमा एक ऐतिहासिक व्यक्तित्व मानिन्छिन्। उहाँ नेपाल सर्वोच्च अदालतको प्रथम महिला प्रधान न्यायाधीश हुनुहुन्छ। उहाँ २०७३ साल वैशाख ११ गते (2016 A.D.) सर्वोच्च अदालतको प्रधान न्यायाधीशमा नियुक्त हुनुभएकाे थियो । उहाँको नियुक्तिले नेपालको न्यायपालिकामा मात्र नभई सम्पूर्ण समाजमा पनि लैङ्गिक समानताको नयाँ ढोका खोलिदिएको थियो।

प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा
सुशीला कार्कीको जन्म भोजपुर जिल्लामा भएको हो। उहाँले राजनीतिक विज्ञानमा स्नातकोत्तर (Master’s) भारतको बनारस हिन्दु विश्वविद्यालय (BHU) बाट गर्नुभयो। त्यसपछि उहाँले कानुन (LL.B.) को अध्ययन गर्नुभयो। शिक्षण पेशामा केही समय बिताइसकेपछि उहाँ कानुन व्यवसायतर्फ प्रवेश गर्नुभयो।

न्यायिक यात्रा
• उहाँले वकिलको रूपमा आफ्नो यात्रा सुरु गर्नुभयो र २०४९ साल (1992 A.D.) मा सर्वोच्च अदालतमा न्यायाधीश नियुक्त हुनुभयो।
• करिब दुई दशक लामो न्यायिक सेवापछि २०७० सालमा सर्वोच्च अदालतको कायम सरुवा न्यायाधीश र पछि कायम न्यायाधीश बन्नुभयो।
• अन्ततः २०७३ सालमा प्रधान न्यायाधीशको पद सम्हाल्नुभयो।

प्रमुख विशेषता र योगदान
• सुशीला कार्की आफ्नो इमानदार छवि, कडा निर्णय र निष्पक्षताका लागि चर्चित थिइन्।
• उहाँले भ्रष्टाचार, सुशासन, मानवअधिकार लगायतका मुद्दामा साहसिक र ऐतिहासिक फैसलाहरू गर्नुभयो।
• उहाँका निर्णयहरूले राज्यको नीतिगत तथा प्रशासनिक संरचनामा गहिरो प्रभाव पारेका छन्।
• उहाँ न्यायालयभित्र मात्र होइन, देशको राजनीतिक संक्रमणकालीन यात्रामा समेत प्रभावशाली न्यायाधीशका रूपमा स्मरण गरिन्छिन्।

कार्यकाल र विवाद
• उहाँको कार्यकाल करिब १० महिनामात्रै थियो, तर त्यो छोटो अवधिमा पनि उहाँले न्यायपालिकालाई बलियो र विश्वासिलो बनाउन योगदान गर्नुभयो।
• उहाँको कार्यकालमा संसदमा उहाँविरुद्ध महाअभियोग प्रस्ताव दर्ता गरिएको थियो, जुन निकै विवादास्पद मानिन्छ। तर उहाँको कडा र निष्पक्ष स्वभावकै कारण धेरैले उहाँलाई समर्थन गरेका थिए।

महत्व

सुशीला कार्की केवल न्यायाधीश मात्र होइन, महिला सशक्तीकरणको प्रतीक पनि बन्नुभयो। उहाँले प्रमाणित गर्नुभयो कि क्षमता, इमानदारी र दृढताले महिलाले पनि राज्यका सबैभन्दा उच्च पदमा पुग्न सक्छन्।

⸻

सुशीला कार्कीका प्रमुख फैसला र योगदान
१. भ्रष्टाचारविरुद्धको कठोर निर्णय
• उहाँले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग (CIAA) का तत्कालीन प्रमुख लोकमानसिंह कार्कीविरुद्ध मुद्दामा साहसी निर्णय दिनुभयो।
• यस फैसलाले नेपालको न्यायिक इतिहासमा ठूलो चर्चा पायो र उहाँलाई “कडा न्यायाधीश” को रुपमा चिनियो।
२. मानवअधिकारसम्बन्धी फैसला
• राज्यद्वारा हुने मानवअधिकार उल्लंघनमाथि उहाँ सधैं कठोर हुनुहुन्थ्यो।
• बेपत्ता पारिएका, द्वन्द्वकालका पीडितहरू र न्यायबाट वञ्चित वर्गलाई सम्बोधन गर्ने विषयमा उहाँले महत्त्वपूर्ण आदेश दिनुभयो।
३. सुशासन र जवाफदेहिताको पक्षमा निर्णय
• मन्त्रालय, सरकारी निकाय र सार्वजनिक पदधारीहरूलाई कानुनअनुसार जवाफदेही बनाउन उहाँले महत्वपूर्ण फैसला गर्नुभयो।
• यो कारणले उहाँको छवि “कडा र निष्पक्ष” न्यायाधीशको रूपमा बनेको हो।
४. राजनीतिक हस्तक्षेपविरुद्धको भूमिका
• न्यायपालिकामा हुने राजनीतिक दबाब र हस्तक्षेपलाई उहाँले खुलेर अस्वीकार गर्नुभयो।
• उहाँकै कारण धेरै मुद्दाहरूमा निष्पक्ष र साहसी निर्णयका कारणले न्याय क्षेत्रमा नजिरकाे रुपमा स्थापित छन ।