Nepal Viral
जुलाई 29, 2025

मृत जातीय उन्मुलन : जिउँदो जातीय विभेद

मिम बहादुर परियार


विगत चार हजार वर्षदेखि आजको दलित समुदायमाथि हुँदै आइरहेको जातीय छुवाछूत, ज्यादती ,त्यसबाट सृजित चरम यातना ,  मानसिक समाजिक र शारीरिक चाेटलाई केही राहत प्रदान गर्न राज्यले २०६३ देखि  प्रत्येक २१ जेठलाई जातीय भेदभाव तथा छुवाछूत उन्मूलन दिवसकाे रुपमा मनाउँदै आएको छ । २०६३ साल जेठ २१ गते सरकारले नेपाललाई जातीय छुवाछूत मुक्त राष्ट्र घोषणा गरेको थियो ।

२०६३ काे पुनःस्थापित  संसदबाट नेपाललाई छुवाछूत मुक्त राष्ट्र घोषणा गरेको आज १६ बर्ष भएको छ  । २०६३ देखि  आजसम्म जातीय छुवाछूत विरुद्ध राज्यबाट  २०६८ मा जातीय विभेद तथा छुवाछूत कसुर र सजाय ऐन पारित भएको  थियो । त्यस्तै , २०७२ को संविधानको प्रस्तावनाले समानुपातिक समावेशीकरण सिद्धान्तलाई आत्मसात गरेको छ । नेपालकाे संविधान २०७२ का केही माैलिक अधिकारका विभिन्न धारा जस्तै , धारा २४ लाई छुवाछूत तथा भेदभाव विरुद्धको हक भनेको छ । धारा ४० लाई  दलितको हक र धारा ४२ समानताको हक भनी स्थापित गरेको छ । राज्य जातीय विभेद विरुद्ध नेपालमा प्रचलित कानुनमा मात्रै सिमित छैन । विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सभा सम्मेलनका घाेषणापत्रमा जातीय छुवाछूत उन्मुलन गर्छु भनी  हस्ताक्षरसमेत गरेको छ ।

विडम्बना राज्यको याे अथक प्रयास र मिहिनेत कानुनका पानामात्र सिमित जस्तो देखिएको छ । केही प्रगतिशील जमातका लागिमात्र कानुन भएको आभास भएको छ । आजको समय, जसलाई हामी आधुनिक र प्राविधिक युग भन्छाैं । आविष्कार र विकासका विभिन्न ढाँचामा अध्ययन मननमा रमाइरहेका छाैं । फ्यासन् अर्थात परिवर्तनको कुरा गर्छौ तर हाम्रो साेच संस्कार परिवर्तन भएको देखिँदैन । सामान्यभन्दा सामान्य घटना घट्दा हामी जात विशेषलाई आधार मानेर गालीगलाेजमा उत्रिएका छाैं ।

दलित समुदाय यहीँ समाजको एउटा अहम् हिस्सा हाे । जनसंख्या भाषा धर्म संस्कृतिकाे आधारमा दलितको उपस्थिति पनि गैरदलित बराबर रहेको छ । तर दलित समुदाय विगत चार हजार वर्षदेखि कथित जातको आधारमा २१ शताब्दीको आधुनिक कालमा पनि विभिन्न सामाजिक मानसिक शारीरिक यातना भाेग्नु परेको छ , सुन्नु परेको छ र निर्लज भएर देख्नुपरेकाे छ । याे अवस्थामा  राज्यको छुवाछूत मुक्त नीति कहाँ गयाे ? कथित गैरदलितकाे चेतनास्तर कहाँ पुग्यो  ?

पहिला शिक्षा , चेतना र कानुन थिएन । समाज कथित  धार्मिक र समाजिक संरचनाका आधारमा चलेको थियो । धर्म , जातले निश्चित समुदायलाई संरचनात्मक लाभांश प्रदान गरेको थियो । जातकै आधारमा काजी मुखिया जिम्वाल पण्डित ताेकिएकाे थियो ।  अहिले त दृश्य फेरिएको छ ,  नेपाल पनि विश्व राजनीतिक र  भूमण्डलीकरणको एक हिस्सा भएको छ । विश्वव्यापी अभ्यास गरिएका रुपान्तरण र परिवर्तन देखेको मुलुक हाे । दुर्भाग्यवश , नेपाली समाज जातीय छुवाछूतको सवालमा खुनखार कालकार सावित भएको छ  । नेपाली उखान” मुखमा रामराक बगलीमा छुरा” भनेझैं देखिएको छ । बाहिरी रुपमा सब बराबर तर जब सम्बन्ध र सांस्कृतिक पक्ष अगाडी आउँछ तब जातवादीकाे मुकुण्डाे देखाउन अग्रसर जमातकाे बाक्लो उपस्थिति देखिएको छ ।

नेपाली समाजमा बाहिरबाट हेर्दा मानिस मुक्त देखिएको हुन्छ । सबै उस्तै, देखिन्छन् , भाषा भेष रहनसहन धर्म रीतिरिवाज तर जब हामी व्यक्तिको  भित्री पाटाे हेर्छाैं तब ऊ कुल पृति गाेत्रकाे कालाे जाताेमा बाँधिएको हुन्छ । कुल गाेत्र पृतिले कथित उच्च जातलाई मानवताबाट पन्छाएर उसलाई एउटा निश्चित जातमा बाँधिदिएकाे हुन्छ । त्यहीँ कथित जातले उसमा दानवीय प्रवृत्ति हावी भएको देखिन्छ । त्यसका कयौं उदाहरण हाम्रै वरिपरि देखिएका छन् । हामी कुल र गाेत्रकाे कालाे जालमा बसेर  मानवता ,भाइचारा ,एकता  बिर्सिएर विभाजनको खेल खेलिरहेकाे देख्नसक्छाैं । हामी कथित जातकाे खाेल ओडेर सम्बन्धहरु चुड्न तम्तयार हुन्छाैं । यहाँसम्म कि मान्छे मार्न पनि तयार भएको विभिन्न घटनाक्रमले त्यसको पुष्टि गरेको छ । अर्कोतिर  कानुनका धारा दफालाई खुलेआम चुनाैती दिएर गिज्याँइरहेका छाैं । दलितमाथि गैरदलितकाे गालीगलाेज , हिन नजर त मानाैं कथित उपल्लो जातको थाेगाे भएको छ । दैनिक जीवनसँग जाेडिएकाे अभिन्न अङ्ग भएको आभास हुन्छ । यस्तो अवस्थामा राज्यले वार्षिकरुपमा जातीय छुवाछूत उन्मुलन दिवसको मनाउनुकाे अस्तित्व के ? छुवाछूत तथा भेदभाव मुक्त राष्ट्रकाे सङ्कल्प कति जायज हुन्छ ?

धेरै गैरदलित जमातकाे भ्रामक प्रतिप्रश्न के छ भने, दलितले भनेजस्तो  जातपात केही छैन । हामी सब बराबर , जातीय छुवाछूत पहिला जस्तो अब रहेन । तर समाजमा देखिएका दृश्यले गैरदलितले प्रतिप्रश्न गरेको जस्तो देखिँदैन । अझ अहिले जातीय छुवाछूतका नयाँ रुपहरुले देखिएका छन् । पहिला तँ भनी विभेद गर्नेले अहिले तिमी र तपाईं सम्बाेधन गरेर विभेदलाई निरन्तरता दिएको पाइन्छ । पहिला घरको आँगनमा टेक्न नदिनेले अहिले घरकाे आँगनमा टेक्न दिए तर  थर सुन्ने बित्तिकै बाहाना बनाएर दलितलाई काेठा नदि जातीय विभेदलाई निरन्तरता दिएको पाइन्छ । शब्दमा परिवर्तन भयो ,  तँ बाट तिमीसम्म पुग्यो , झुपडी महल भयो , दुईवटा काेठा दर्जन भए तर व्यवहार र आचरण उस्तै छ । विभेदको जालाे झन् जेलिएकाे छ ।

सहरमा जातकै आधारमा दलितले काेठा नपाउने , जात थाहा नपाउँन्जेल सबै ठिक हुने , जात थाहा पाएपछि तुरुन्तै जानुपर्ने ? गाउँमा जातीय धारा छुट्टाछुट्टै बनाउनुपर्ने , दलितले पानी छाेए , जरिवाना , कुटपिट र मानसिक यातना दिइने ! दलितका भैंसीको दूध नकिन्ने , अन्तर्जातीय प्रेम , विवाह अस्विकार , तिरस्कार र बहिष्कार गर्ने  , याे एक्काइसौं  शताब्दीको समाजवाद उन्मुख संविधान भएको राष्ट्रकाे दृश्य हाे ? अब भन्नुस् दलितको अवस्था कहाँ छ ? नेपाली समुदायको विभेदप्रतिकाे चिन्तन कस्तो  छ ? यस्तो अवस्थामा  जातीय छुवाछूत उन्मुलन दिवसको सार्थकता भनेको जातीय छुवाछूतका घटना सार्वजनिक गरिनु, भाषण दिनु, श्रद्धाञ्जली लगायतका आश्वासन दिन बाहेक केही देखिएको छैन ।

एउटा प्रश्न , आज कति राष्ट्रिय राजनीतिमा प्रभाव भएका नेताले आफ्नो निर्वाचन क्षेत्रमा जातीय छुवाछूत र भेदभावमा काम गरे ? कतिले दलित मैत्री समाजको अवधारणा सार्वजनिक गरे ? अझ भनाैं कति नेताले उच्च जातीय अहंकारी रवैया विरुद्ध बाेले ? आफ्नै कथित जातीय सिन्डिकेटका विरुद्ध कानुनी उपचार खाेजे ? निश्चितरूपमा छैन , उनीहरू दलितको उन्मुक्तिभन्दा मतकाे चिन्ता छ । दलितका मुद्दासँग सम्बन्धित समानता समता र सामाजिक स्वतन्त्रता भन्दा राजनीति दलका नेतालाई सत्ता र शक्ति प्यारो छ । कतै दलितकाे पक्ष र कानुनको पक्षमा बाेल्दा मत घट्छकी भन्ने भय छ । यिनै व्यक्तिगत स्वार्थका कारण दलितका मुद्दा ओझेलमा परेको देखिन्छ ।

भर्खरै सार्वजनिक भएको आर्थिक वर्ष ७९-८० काे  राष्ट्रपति विद्या  भण्डारीले मंगलबार प्रस्तुत गरेको नीति तथा कार्यक्रममा दलित समुदायमाथि शताब्दिऔँदेखि हुँदै आएको विभेद र छुवाछुत हटाउने नीति र कार्यक्रम छैनन् । यता राज्य वार्षिक रुपमा जेठ २१ गते जातीय छुवाछूत उन्मुलन दिवसकाे प्रपञ्च रच्ने । अर्कोतिर भने यति संवेदनशील विषयमा बजेट तथा कार्यक्रम नराख्ने । राज्यको यस्तै दाेयत चरित्रले दलितमाथि हुने ज्यादती बढ्दो छ । भलै जातीय विभेद र छुवाछुतलाई कानुनले दशकअघि नै अपराधीकरण गरे पनि व्यवहारमा अहिलेसम्म पनि त्यो दण्डनीय मानिदैन । छुवाछुत गर्नेहरू पाइलैपिच्छे खुलेआम छन् , अझ नेताकाे संरक्षणमा कयौंपटक हिरासतबाट छुटेका छन् । यस्तै नेताका गतिविधिले वास्तविक  राज्य र नेताकाे  चरित्र उजागर भएको छ ।

एउटा तितो सत्य के हाे भने नेपाली समाजले दलितको उन्मुक्ति नचाहेर जातीय विभेद नराेकिएकाे हाे । नेपाली मुलधारकाे समुदायले दलितलाई अस्विकार गरेकै कारण जात व्यवस्थाका दागहरु जिवित भएका हुन् । जब्बर प्रथा जस्तै सतीप्रथा , दासप्रथाकाे अन्त्य हुने तर जातीय छुवाछूतको अन्त्य किन नभएको ? जातीय छुवाछूत अन्त्य नहुनुको मुख्य कारण भनेको दलितलाई स्विकार्न नसक्नुनै हाे । दलितलाई गैरदलितले सम्मान दिन नचाहेर जातीय छुवाछूत जस्तो अमानवीय कथित प्रथाले निरन्तरता पाइरहेको छ । अर्काे राेचक पक्ष के हाे भने अहिले जति मानिसहरु जातमा गर्व गर्छन् !  खासमा जातको मृत्यु भैसकेको छ । मानिसले जात त्याग्नुकाे अर्को विकल्प छैन । जातवादीकाे अहंकारी  जात अङगाल्ने कि बगाउने ?

लेखक ध्रुवसत्य परियारका अनुसार ” नेपाली समाजले अभ्यासमा गरिरहेका कथित जातीय व्यवस्थाकाे मृत्यु भैसकेको छ । जातको जरा खाेज्दै जाँदा जात तीन कर्मकाे आधार तय गरिएको थियो । विहेवारी , पेशा र भाेजनकाे आधारले निश्चित जात प्रदान गरिएको हुन्थ्यो । अहिले , विहेवारी , पेशा , भाेजन सबैले उपभाेग गरेका छन् । त्यसकारण  जातको घमण्ड गर्नु कानुन र रुपान्तरणीत संस्कृतिको विरुद्ध जानू हाे । विश्व परिवर्तन र अन्तघुर्लनका सन्देश हेर्नू हाे भने जातकाे मृत्यु धेरै पहिले भएको हाे । तर जातवादीकाे जातीय प्रेमका कारण मृत जात जिउँदो भएको छ । जिउँदा दलितको जातकै कारण मृत्युवरण देख्नुपरेकाे छ ।

अन्त्यमा , नेपाली समाजलाई बचाउनु छ भने , राष्ट्रिय एकता कायम राख्नु छ भने , समाजबाट जातीय छुवाछूत सधैंका लागि उन्मुलन गर्नुछ भने राज्यले कानुन पारित गरेर जात व्यवस्थाकाे अन्त्य गर्नुपर्छ । कथित कुल गाेत्र र पृतिका कथाकाे समाप्ति हुनुपर्छ । अनिमात्र देशमा समानताको आभास हुन्छ । जातीय छुवाछूतको जस्तो मानवताविरोधी कुप्रथाकाे अन्त्य हुन्छ । करिब सात दशकअघि महाकवि देवकोटाले भनेका थिए ” मानिस ठूलो दिलले हुन्छ , जातले हुँदैन “। राज्यले चाहेको खण्डमा जब्बररुपले स्थापित प्रथाहरुकाे अन्त्य भएको इतिहास छ । जात व्यवस्था के हाेर ?  राज्यले अग्रसरता देखाए जातीय व्यवस्था अवस्य अन्त्य हुन्छ ।  वास्तवमा मानिसको परिचय र पहिचान, व्यवहार संस्कार र सभ्यताले दिएको हुन्छ । नकि जातीय मिथमा आधारित  मुख , काँध , पेट र पैतलाबाट निर्मित वर्णव्यवस्थाकाे जातले ।


558 thoughts on “मृत जातीय उन्मुलन : जिउँदो जातीय विभेद”
  1. Актуальные новости новости евразия онлайн — политика, экономика, общество, культура и события стран постсоветского пространства, Европы и Азии. Объективно, оперативно и без лишнего — вся Евразия в одном месте.

  2. Юрист Онлайн https://juristonline.com квалифицированная юридическая помощь и консультации 24/7. Решение правовых вопросов любой сложности: семейные, жилищные, трудовые, гражданские дела. Бесплатная первичная консультация.

  3. СРО УН «КИТ» https://sro-kit.ru саморегулируемая организация для строителей, проектировщиков и изыскателей. Оформление допуска СРО, вступление под ключ, юридическое сопровождение, помощь в подготовке документов.

  4. Строительный портал https://proektsam.kyiv.ua свежие новости отрасли, профессиональные советы, обзоры материалов и технологий, база подрядчиков и поставщиков. Всё о ремонте, строительстве и дизайне в одном месте.

  5. Масляный обогреватель https://brand-climat.ru длительное тепло и аккумулирование для автономного обогрева. Безопасность и тихая работа, консультации по выбору, доставка и официальная гарантия. Теплый дом в холодные дни!

  6. Актуальные тренды сегодня фото тренды: фото, видео и медиа. Всё о том, что популярно сегодня — в России и в мире. Мода, визуальные стили, digital-направления и соцсети. Следите за трендами и оставайтесь в курсе главных новинок каждого дня.

  7. Оформление недвижимости https://regdoma.ru под ключ с юристами в Москве. Купля-продажа, дарение, наследство, регистрация права собственности. Работаем с жилыми и коммерческими объектами. Гарантия законности.

  8. Ваш безопасный портал bitcoin7.ru в мир криптовалют! Последние новости о криптовалютах Bitcoin, Ethereum, USDT, Ton, Solana. Актуальные курсы крипты и важные статьи о криптовалютах. Начните зарабатывать на цифровых активах вместе с нами

  9. Надёжный заказ авто заказать авто с аукционов: качественные автомобили, проверенные продавцы, полная сопровождение сделки. Подбор, доставка, оформление — всё под ключ. Экономия до 30% по сравнению с покупкой в РФ.

  10. Нужен автосвет загляните на nts-auto и всё для его установки автосвета. Здесь собраны лампы, линзы, держатели, маски, герметики и другие комплектующие. Всё по делу, без лишнего — удобно, быстро, с доставкой по России. Производим и пользуемся сами, можем рекомендовать!

  11. сурматеринство с гарантией – стану суррогатной мамой москва помощь бесплодным парам. Полный цикл: от подбора суррогатной мамы до рождения ребёнка. Юридическая чистота, надёжные клиники, чуткое сопровождение специалистов.

  12. Нужна душевая кабина? душевая кабина купить цена: компактные и просторные модели, стеклянные и пластиковые, с глубоким поддоном и без. Установка под ключ, гарантия, помощь в подборе. Современный дизайн и доступные цены!

  13. Нужна душевая кабина? душевая кабина: компактные и просторные модели, стеклянные и пластиковые, с глубоким поддоном и без. Установка под ключ, гарантия, помощь в подборе. Современный дизайн и доступные цены!

  14. Нужна душевая кабина? душевая кабина цена: компактные и просторные модели, стеклянные и пластиковые, с глубоким поддоном и без. Установка под ключ, гарантия, помощь в подборе. Современный дизайн и доступные цены!

  15. Нужна душевая кабина? душевая кабина купить лучшие цены, надёжные бренды, стильные решения для любой ванной. Доставка по городу, монтаж, гарантия. Каталог от эконом до премиум — найдите идеальную модель для вашего дома.

  16. Нужна душевая кабина? душевая кабина цена лучшие цены, надёжные бренды, стильные решения для любой ванной. Доставка по городу, монтаж, гарантия. Каталог от эконом до премиум — найдите идеальную модель для вашего дома.

  17. Нужна душевая кабина? душевая кабина купить лучшие цены, надёжные бренды, стильные решения для любой ванной. Доставка по городу, монтаж, гарантия. Каталог от эконом до премиум — найдите идеальную модель для вашего дома.

  18. Блог рекламиста https://dramtezi.ru всё о маркетинге под ключ. Полезные статьи, разбор кейсов, обучение, индивидуальные консультации. Помогаем прокачать бренд, привлечь клиентов и выстроить эффективную стратегию продвижения.

  19. Компьютерная техника https://it-on.ru оптом от проверенных поставщиков. Ноутбуки, ПК, комплектующие, периферия и аксессуары. Широкий ассортимент, выгодные цены, поставки по всей России. Подходит для бизнеса и розничных точек.

  20. Детский сад №1 https://ds1spb.ru Калининского района — тёплая атмосфера, квалифицированные воспитатели, развитие и забота о каждом ребёнке. На сайте: режим дня, новости, родительская информация, документы, фотоархив.

  21. Профессиональная моторазборка https://bibamotor.ru запчасти для мотоциклов из Европы, Японии и США. В наличии двигатели, рамы, пластик, электрика и мелкие детали. Проверка, доставка, гарантия. Всё для ремонта и тюнинга байка.

  22. Купить мебель онлайн http://nirvanaplus.ru просто! В нашем интернет-магазине: мягкая и корпусная мебель, спальни, гостиные, кухни и офисные решения. Гарантия качества, рассрочка, доставка и сборка. Стиль и комфорт — в каждый дом.

  23. Надувные лодки ПВХ https://badgerboats.ru выбор опытных рыбаков и туристов. Производитель с репутацией качества: жёсткое дно, крепкие пайолы, удобство транспортировки. Лодки сертифицированы и адаптированы к российским условиям.

  24. Курс по плазмолифтингу https://prp-ginekologiya.ru в гинекологии: PRP-терапия, протоколы, показания и техника введения. Обучение для гинекологов с выдачей сертификата. Эффективный метод в эстетической и восстановительной медицине.

  25. Курс по плазмотерапии обучение плазмотерапии онлайн с выдачей сертификата. Освойте PRP-методику: показания, противопоказания, протоколы, работа с оборудованием. Обучение для медработников с практикой и официальными документами.

JosephUnapy’ लाई जवाफ दिनुहोस् जवाफ रद्द गर्नुहोस्

तपाईँको इमेल ठेगाना प्रकाशित गरिने छैन। अनिवार्य फिल्डहरूमा * चिन्ह लगाइएको छ